Nefu Lesono / Lesson Nine

Lesson | Exercises

si: herself, himself, itself, themselves.

This pronoun is used when the receiver of the action is also the doer of that same action. It is called "reflexive" (from "reflect") because when you look at yourself in the mirror your image is reflected on it. This pronoun is only used in the third person singular and plural (hi, xi, ji, lu).

Hi rigardan si en la spegelo: He looks at himself in the mirror.

kiam:  when              rakonti: to tell
tiam:  then              povi:    can
ciam:  always            kariero: career
niam:  never             dediki:  to devote/dedicate
iam:   sometimes         infano:  child

ke:    that (only as a conjunction)

Mia avino rakontin ke, kiam xi esin yuna, femos ne povin studi kariero. Tiam xu ne povin esi medikoros nor advokatos. La femos devin dediki si al la homo ay al la infanos. Tiam xu ne povin baloti.

Cu mia avino povin studi kariero, kiam xi esin yuna?
Ne, tiam la femos ne povin studi kariero   
Cu mia avino povin esi medikoro or advokato?
Ne, tiam femos ne povin esi medikoros nor advokatos.
Cu mia avino povin baloti, kiam xi esin yuna?
Ne, tiam femos ne povin baloti.

Kiam yi viziton mi?              Mi viziton yi iam dum la weko .
Kiam yi esin en Afriko?          Mi niam esin en Afriko.
Cu mu lernan ciam?               Yes, mu ciam lernan io.
Kiam yi mornmanjan?              Mi mornmanjan en la morno.
Kiam yi dorman?                  Mi dorman dum la nokto.
Cu yi ciam havan ferio(holiday)? Ne, ni devan worki ay studi.
Cu yi iam raydi sur kamelo?      Ne, mi niam raydin sur kamelo.

Suffix -iz-: It forms verbs that express that something goes back to the same state indicated by the root of the verb.

sana:    healthy 
sanizi:  to heal
reda:    red 
redizi:  to redden (make something turn red)
morta:   dead 
mortizi: to kill (to cause death)

Xi redizan la lipos.             She paints her lips red.
La lafo yunizan.                 Laughter makes you younger.
La sportos fortizan la korpo.    Sports make your body stronger.
Cu mistinos aman belizi si?      Yes, mistinos aman belizi xuself. (make themselves beautiful)
Cu la lafo yunizan?              Yes, la lafo yunizan.
Cu la sportos fortizan la korpo? Yes, la sportos fortizan la korpo.
Cu guda medikacos sanizan?       Yes, guda medikacos sanizan (heal).
Cu mizero felicizan?             Ne, mizero ne felicizan. (makes you happy)
Cu la vino fortizan la korpo?.   Ne, la vino disfortizan (weaken) la korpo.

Suffix -is-: It forms verbs that convey the ideas of "become", "turn into", "change the state".

blaka:    black 
blakisi:  to blacken (become black)
dika:     fat 
dikisi:   to fatten (make you fat)
reda:     red 
redisi:   to blush (become red in the face)

DON'T CONFUSE the suffix -is- with the previous -iz-. Notice the difference:
Xi redizan la lipos: She paints her lips red.
Xi redisan:          She blushes.

Mi dikisin (got fatter). Mi devon aceti (buy) mor biga jako (jacket)
En awtuno (autumn) la arbos flavisan (become yellow) (flava: yellow)
La situo malisin:  The situation got worse. (mala: bad)
Hi esin sika (sick). Nun hi sanisin (healed).
Cu mi dikisin?  Yes, yi devon aceti mor biga jako.
Cu en Latina ameriko la ekonomia situo (economic situation) malisin?
Yes, ji malisin.
Cu la infano (child) yam sanisin? Yes. Hi esin sika. Nun hi sanisin.
Cu la wetero esan diswarma? Ne, la wetero warmisin.

La monos de la yero. The months of the year.#
Januaro:   January 
Februaro:  February 
Marto:     March 
Aprilo:    April 
Mayo:      May 
Juno:      June 
Julio:     July 
Awgusto:   August 
Septembro: September 
Oktobro:   October 
Novembro:  November 
Decembro:  December 

Kiu esan la unu mono de la yero? La unu mono esan januaro.
Kiu esan la lasta mono de la yero? La lasta mono esan decembro.
Cu januaro esan mor longa ol februaro? Yes, januaro esan mor longa ol februaro.
Kiu esan la most dislonga mono?. Februaro.

esperi: to hope

Mi esperan ke yi sukceson (will succeed) en la egzamo (exam).
Mi esperan ke yi faran bone. (do well)

tempo:  time

Xi esin en Japanio dum longa tempo.
Esan tempo por plori (cry) ay tempo por lafi (laugh).
La wetero esan mala (bad) car tondran ay pluvan .
Dum printempo (spring) la wetero esan agrabla (agreeable/nice).

Everyday Expressions

Mi pensan ke...   I think that...
Mi kredan ke...   I believe that...
Siman ke          It seems