Dek-triu Lesono / Lesson Thirteen

Prefix bo-: Designates in-law relationships.

bopatro:   father-in-law
bomatro:   mother-in-law
bofratulo: brother-in-law
bofratino: sister-in-law

Suffix -ar-: Designates a group of similar things.

arbo:     tree
arbaro:   wood
wagono:   wagon, coach
wagonaro: train
wordo:    word
wordaro:  vocabulary
humo:     man
humaro:   mankind

En la arbaro esan multa bestos.
La lokomotivo (locomotive) ay la wagonos forman la wagonaro.
La hotelo havan lifto (elevator/lift) ay anke treparo (stairs).
Kie devan iri tiu, kiu deziran casi (chase) bestos?. La casisto (hunter) devan iri en la arbaro.
Cu Mondlango esan lango por io lando?. Ne, Mondlango esan lango por la humaro.

"Kiu timan bestaro, ne irez en la arbaro" (proverbo) 

Suffix -ad-: Indicates repetition of an action.

pafo:         shot 
pafado:       shooting 
martelo:      hammer
martelado:    hammering 
korespondi:   to write, correspond with
korespondadi: to correspond many times

Dum la revoluo mi ofte awdin pafado.
Tio martelado jenan (bothers) hi.
Korespondi kum Mondlangistos esan vera plezuro.
Cu yi studadan Mondlango?. Yes, mi studadan por parli korekte.

Prefix ek-: It indicates the beginning of an action.

plori:   to cry
ekplori: to burst into tears
iri:     to go
ekiri:   to start walking
vidi:    to see
ekvidi:  to distinguish
stari:   to be standing
ekstari: to stand up

La fino de la filmo esin tre disjoya (sad). Ciu ekplorin.
La jeneralo ordonin al la soldatos: Ekirez! (march).
Inter la nubos (clouds) mu ekvidin la suno.
Kiam la orkestro ludin (play) la himno, ciu ekstarin.

Dialogo: Nova neyboro (neighbor) 

Yi esan mistulo Sierra, cu ne?. 
Yes. 
Permesez prezenti mi. Mi esan Rikardo Rossi, yia nova neyboro. 
Plezuro! Mi esperan ke yi viziton mi kum yia familo. 
Certe. Tio eson por mu vera plezuro. Til revido, mistulo Sierra. 
Til balde!

Suffix -obl-: It is used to form multiple forms of numbers.

biobla:     double
triobla:    triple
kwarobla:   quadruple
multoblizi: multiply

Suffix -on-: Is used to form the fractions.

biono:   a half
triono:  a third
kwarono: a quarter
kwinono: a fifth

Nun mu lernon kalkuli (calculate, count) en Mondlango:

kwin plus siks = dek-un
(5 + 6 = 11)
siks minus kwin = un
(6 - 5 = 1)
siksoble siks = 36
(6 x 6 = 36)
bione siks = 3 (half six = 3)

In Lesson 10 we saw one way of saying the time. Now we will see another one, very frequent, using the fractions "kwarono" and "biono".

Kioma horo esan?
Esan kwarono pos la unu. 
Esan biono pos la unu. 
Esan kwarono antaw la biu.

je: at the time of

Cu yi havan kloko?. Yes, mi havan kloketo (watch).
Cu yia avulo havan brakokloko?. Ne, hi havan poketokloko.
Kio montran la longa montrilo?. Ji montran la minutos.
Kio montran la dislonga montrilo?. Ji montran la horos.
Cu yia kloko rapidan (fast) or disrapidan (slow)?.
Ne, mia kloko esan egzakta.
Cu yia kloko havan bi montrilos?.
Ne, mia kloko havan alia montrilo, kio montran la sekondos.
Je kioma horo morne yi iran worki?. Mi iran worki je la sepa morne.
Je kioma horo yi finan la worko?. Mi finan la worko je biono pos la oku vespe.
Je kioma horo yi mornmanjan?. Mi mornmanjan je kwarono pos la siksu.

brakokloko:  wristwatch (brako: arm)
poketokloko: pocket watch
murkloko:    wall clock
pendolkloko: pendulum clock
wakokloko:   alarm clock

Je kioma horo?

Mi pensan ke esan gudega ideo organizi kurso de Mondlango en mua urbo. Mu povuz kumveni hodie je la siksu vespe por fari la aranjos.

Mi devan worki til biono pos la siksu.

Ci vespe mi iron al la libraro kwarono antaw la sepu.

Ay mi akcepton (will receive) kelka amikos por ludi kartos. Mi eson okupita til biono pos la sepu.

Nu (OK), mu kumvenon je la oku vespe.

Konsentite! (It's settled!).