Dek-biu Lesono / Lesson Twelve

Verb ending -ez: Indicates the Imperative and can be used to give:

a. Direct orders: Studez! (study!). Parlez! (speak!). Kantez! (sing!).

b. Indirect orders and wishing expressions: La edukoro volan ke mu studez. Mi deziran ke hi parlez. La publiko petan ke xi kantez.

a. La direktoro ordonin al la lernantos: Studez mor deligente!
   La edukoro dirin: Ne catez (don't talk) dum la klaso!
b. Hi deziran ke sia spozino (wife) venez.

Cu yi deziran ke mi rakontez (tell) anekdoto? 
La governmento (government) demandan (demands) ke mu pagez la taksos (taxes).

Ce: at, in somebody's place 

Hodie mi viziton yi.
Venez ce mi inter la oku ay deku vespe.

Ceesi: (be in) attend. 
La kumveno okazon (will occur) dum Juno en Madrido. Cu yi ceeson?.
Mi ne povon ceesi. Mia spozulo esan dissana.

Suffix -or-: Designates the person that has the quality expressed by the root of the word. Examples:

Yunoro:     a young person
Disyunoro:  an old person
Fortoro:    a strong person
Drinkemoro: a drunk

Yunulo esan yuna viro (man).
Fortulo esan forta viro.
Belino esan bela femo (woman).

Cu yia avulo esan yunulo?. Ne, mia avulo esan disyunulo.
Cu en Finlando (Finland) esan multa belinos?. Mi ne konan. Mi niam esin tie.
Kiu esin la stilistos de la banko?. Nekonata ulos (strangers).
Kio faran drinkemoro?. Drinkemoro drinkan alkoholos.
Cu boksistos esan fortulos? Yes, boksistos esan fortulos.

Suffix -ebl-: Indicates possibility. Examples:
 
Vidi:        to see
Videbla:     visible
Trinki:      to drink
Trinkebla:   drinkable
Kompreni:    to understand
Komprenebla: understandable

Dum la nokto blaka kato ne esan videbla.
Tio ci hidro esan trinkebla.
Mondlango esan komprenebla lango (language).
Cu yia pensos esan videbla?. Ne, ju ne esan videbla.
Cu la hidro kum koto (mud) esan trinkebla?. Ne, ji ne esan trinkebla (drinkable).

Tra: through 

Cu la vitro (glass) esan travidebla (transparent)?. Yes, la vitro esan travidebla.
Cu la ligno (wood) esan travidebla?. Ne, la ligno ne esan travidebla.

Eble: possibly
 
Cu yi iron al la koncerto?  Are you goig to the concert?
Eble.                       Possibly.

Neeble: impossible

Mi invitan yi ludi teniso.  I invite you to play tennis.
Neeble. Mi devan worki.     Impossible, I must work.

Kompreneble: understandable (also equivalent to "of course") 

Cu Francio (France) esan en Europo?. 
Kompreneble! (of course!).

Suffix -ind-: Means "worthy of". Examples:

Vidi:       to see 
Vidinda:    worth seeing
Legi:       to read 
Leginda:    worth reading
Kompati:    to sympathize with 
Kompatinda: worthy of compasion
Bedawri:    to regret, to deplore 
Bedawrinda: pitiful,deplorable

Venecio (Venice) esan vidinda urbo.
"Don Quijote de la Mancha" esan leginda libro.
Tiu mizerulo (mizero: misery) esan kompatinda.
Cino (China) esan vizitinda lando.
Cu Romo ay Pariso esan vizitinda urbos?.
Yes, tie esan multa vidindacos (things worth seeing).
Kial esan admirinda la verkos (masterpieces) de Mikelanjelo (Michelangelo)?
Car esan beleco en hia pentracos (paintings) ay skulptacos (sculptures).

Prefix re-: It indicates repetition. Examples:

Fari:      to do, to make
Refari:    to do again, to remake
Legi:      to read
Relegi:    to reread
Komenci:   to start
Rekomenci: to start again

Mi ne aman ci tio letero. Mi devon reskribi ji.
Esan konsilinde (advisable) relegi la prea (previous) lesonos.
Xi farin miso (mistake). Xi devon rekomenci la worko.
Kiam yi revenon (will come back)?. Eble mi revenon morge.
Kiam hi reiron (will go again)?. Hi reiron dum la proksa weko.

Prefix eks-: ex. Examples:

Eksministro:    ex-minister
Ekspreszidento: former president

Leterfragmento: 
Dera amiko: Mi ricevin yia letero. Az kutime (as usual) mi legin ji kum granda intereso. Kora danko!  Cu yi aman muziko? Cu yia lando havan folklora muziko? En mia lando esan tipika folklora muziko. Ciuyere (every year) okazan (occur) festo, kum partopreno (participation) de diversa ensemblos (musical bands). Multa personos ceesan la festo. Ji esan granda sukcesos (success).  Mi restan (stay) atendante yia respondo. Intertempe (meanwhile) bonvolez akcepti kora salutos de yia amiko.

Useful Expressions for conversation:

Sendube...     Undoubtably....
Ne gravan...   It doesn't matter...
Aliflanke, ... Besides, ...
Cu yi vidan?   Do you see? Do you understand?
Mi bedawran    I'm sorry

Kiel yi povan supozi...   As you can guess...
Kiel esin espereble....   As expected...
Siman nekredeble!         Unbelievable!

To make introductions:

Arturo: - Permesez ke mi prezentez al yi mistulo Petro Lopez.
Garcia: - Plezuro! Mi esan Johano Garcia. Kiel yi faran?
Lopez:  - Mi faran bone. Danko. Ay yi?
Garcia: - Bone. Danko.

The conversation continues and then they say goodbye:
Lopez:  - Til revido! (see you later!).
Garcia: - Til balde! (see you soon!)